Bescherming van het uiterlijk van een voorwerp: creativiteit wordt beloond

Een shampoofles, een flesopener en een afwasborstel zijn allemaal voorbeelden van alledaagse voorwerpen met een welbekende en voor de hand liggende functie: het verpakken van shampoo, het openen van een bierflesje en een borstel om de vaat mee te doen. Dit betekent echter niet dat wanneer u een dergelijk product op de markt brengt, u geen enkele bescherming kunt verkrijgen, aldus Dominique Nijssen.

Intellectuele eigendomsrechten beschermen (creatieve) prestaties en onderscheidingstekens. De creatieve vorm van een voortbrengsel kan op verschillende manieren worden beschermd:

Nieuw en een eigen karakter

Het modellenrecht beschermt het uiterlijk van een voortbrengsel of een deel daarvan. Het uiterlijk van een voortbrengsel wordt afgeleid uit de kenmerken, met name de lijnen, de omtrek, de kleuren, de vorm, de textuur of materialen van het voortbrengsel zelf of de versiering ervan. Om voor modelbescherming in aanmerking te komen dient er te worden voldaan aan twee belangrijke vereisten: nieuwheid en eigen karakter. Het model mag niet identiek zijn aan een reeds bestaand model en het model moet een andere algemene indruk bij de geïnformeerde gebruiker wekken dan reeds bestaande modellen.

De uiterlijke kenmerken van een voortbrengsel die uitsluitend door de technische functie worden bepaald zijn echter uitgesloten van modelbescherming. Een technische uitkomst kan, mits voldaan wordt aan de daarvoor geldende eisen, via het octrooirecht worden beschermd. Let wel, een voortbrengsel kan ook deels door een technische functie worden bepaald. In dat geval is voor het overige deel, dat niet noodzakelijk is voor het verkrijgen van een technisch effect, wel modelrechtelijke bescherming mogelijk. Neem bijvoorbeeld een ludieke flesopener in de vorm van een poppetje. De functie (het openen van een flesje door het hefboomeffect) kan via het modelrecht niet worden beschermd omdat dit een technische uitkomst betreft. Maar de vormgeving, mits deze nieuw is en beschikt over een eigen karakter, komt wel voor modelbescherming in aanmerking. Een geregistreerd model verschaft u voor een termijn van maximaal 25 jaar bescherming.

Onderscheidend vermogen

Ook via het merkenrecht kan een vorm worden beschermd, een zogenaamd vormmerk. Om te kunnen worden beschermd als vormmerk dient een voorwerp over voldoende onderscheidend vermogen te beschikken, het algemene vereiste voor een merkrecht. Voor een vormmerk gelden echter additionele vereisten: de vorm dient significant af te wijken van wat in de betrokken sector gebruikelijk is, mag niet door de aard van de waar worden bepaald, mag niet noodzakelijk zijn om een technische uitkomst te verkrijgen en mag geen wezenlijke waarde aan de waar geven. De drempel voor bescherming voor vormen via het merkrecht ligt dus aanzienlijk hoger, maar verschaft in potentie dan ook een eeuwigdurend recht.

Persoonlijk stempel

Vormgeving kan tevens worden beschermd via het auteursrecht. In tegenstelling tot het merkenrecht en het geregistreerd modelrecht hoeft voor auteursrechtelijke bescherming geen registratie plaats te vinden, het auteursrecht ontstaat van rechtswege. Een auteursrechtelijk werk dient een eigen, oorspronkelijk karakter te bezitten, wat inhoudt dat de vorm niet mag zijn ontleend aan de vorm van een ander werk en het werk dient het persoonlijk stempel van de maker te dragen, wat betekent dat de vorm het resultaat moet zijn van creatieve keuzes. Ook het auteursrecht beschermt geen elementen die louter technisch bepaald zijn.

Creativiteit kan worden beschermd en daarmee beloond. Het is wel zaak om de juiste stappen te zetten en zo nodig actie te nemen door het betrokken voorwerp als model dan wel als merk te registreren.  

Dominique Nijssen werkt als Associate IE-Consultant bij Novagraaf in Amsterdam.