Fack Ju Göhte: scheldwoord, belediging of merk?

Gedurende de afgelopen jaren waren enkele van de grootste Duitse kaskrakers afkomstig van filmproducent Constantin Film Produktion. Nadat in 2013 de komedie Fack Ju Göhte werd uitgebracht, volgden in de jaren erna de onverminderd succesvolle en gelijknamige delen twee en drie. Constantin Film heeft ter bescherming van de titel een merkaanvraag ingediend. De registratie van het merk werd geweigerd vanwege strijd met de goede zeden. Na verschillende beslissingen in bezwaar en beroepsprocedures tegen de weigering heeft het Hof van Justitie EU nu geoordeeld dat de filmtitel moreel aanvaardbaar is. Casper Hemelrijk gaat in dit artikel in op de beslissing.

Merkaanvragen kunnen door de autoriteiten geweigerd worden wanneer de betrokken merken strijdig worden bevonden met de openbare orde of goede zeden. In een eerder artikel werden de verschillende benaderingen van enerzijds het Bureau voor Intellectuele Eigendom van de Europese Unie (hierna: EUIPO) en anderzijds het Benelux Bureau voor Intellectuele Eigendom (BOIP) behandeld. Opvallend is de gewilligheid van het EUIPO om van deze weigeringsgrond gebruik te maken, tegenover de terughoudendheid van het BOIP. Met het onderhavige arrest wordt het EUIPO echter teruggefloten en zal zij een grotere terughoudendheid moeten betrachten in de toepassing van de grond om de registratie van een merk te weigeren wegens strijd met de goede zeden.

Achtergrond van de zaak

Na weigering van de merkaanvraag door het EUIPO is Constantin Film zonder succes in beroep gegaan, om vervolgens hoger beroep aan te tekenen bij het Gerecht EU. Het Gerecht oordeelde – net als het EUIPO – dat de filmtitel in strijd is met hetgeen maatschappelijk aanvaardbaar is en heeft de afwijzing van het merk bevestigd. Constantin Film heeft daarop de zaak voor het Hof van Justitie gebracht.

Voordat het Hof van Justitie de zaak behandelt, is het aan advocaat-generaal Bobek om een advies te schrijven. In zijn advies constateert hij dat zowel het EUIPO als het Gerecht tekortschiet in het toepassen van de regels, nu zij geen onderscheid maken tussen de openbare orde enerzijds en de goede zeden anderzijds. Bovendien stelt hij dat er geen behoorlijke uitleg is gegeven waarom deze filmtitel strijdig zou zijn met de goede zeden.

De correcte benadering

Het Hof van Justitie volgt de lijn die AG Bobek in zijn advies heeft uitgezet. Het begrip ‘goede zeden’ ziet toe op de fundamentele normen en waarden die in een afgebakende samenleving op een bepaald moment heersen. Hetgeen deze samenleving als moreel aanvaardbaar beschouwd is uiteraard aan verandering onderhevig, waardoor per geval een objectieve beoordeling zal moeten plaatsvinden.

Voor het vaststellen van de geldende normen en waarden zal uitgegaan moeten worden van een redelijke persoon met een gemiddelde gevoeligheids- en tolerantiedrempel. Tevens moet rekening worden gehouden met de context waarbinnen het merk is aangevraagd, net als eventuele bijzondere omstandigheden van het geval. Wanneer op basis van deze beoordeling het gebruik van het merk door het publiek strijdig wordt geacht met de morele normen en waarden van de samenleving, kunnen de autoriteiten tot weigering overgaan.

Toepassing op de onderhavige casus

Er kan geen misverstand over bestaan dat Fack Ju Göhte de fonetische transcriptie van het Engelse Fuck You Göhte is. Waar van de Engelse variant vastgesteld is dat het een vulgaire dan wel beledigende betekenis heeft, wil dit nog niet betekenen dat het Duits sprekende publiek de Duitse variant hetzelfde percipieert. De autoriteiten mochten zich dan ook niet beperken tot de beoordeling van de Engelse uitdrukking, maar moesten specifiek de Duitse variant beoordelen.

Vastgesteld kan worden dat de film Fack Ju Göhte een van de grootste Duitse filmsuccessen is geweest en door miljoenen mensen in de bioscoop is gezien. Ondanks deze aanzienlijke kijkcijfers heeft de filmtitel geen aanleiding gegeven tot enige controverse. In tegendeel, de film is goedgekeurd voor het jonge publiek en wordt door het culturele Goethe-Institut voor pedagogische doeleinden gebruikt. Dit wijst er overduidelijk op dat het Duitstalig publiek Fack Ju Göhte niet als moreel onaanvaardbaar beschouwt.

Bovendien is het Gerecht er volgens het Hof van Justitie onterecht van uitgegaan dat de vrijheid van meningsuiting geen rol speelt in het merkenrecht. Ook binnen het merkenrecht spelen de fundamentele rechten en vrijheden een rol en moeten deze in de beoordeling worden meegenomen.  

Het EUIPO heeft verder geen argumenten aangedragen waaruit blijkt dat het Duits sprekende publiek de term Fack Ju in strijd met de goede zeden acht. Bij een dergelijk gebrek aan relevante aanknopingspunten of concreet bewijs dat het merk onacceptabel wordt geacht, mag de weigeringsgrond niet worden toegepast.

Gevolgen voor het EUIPO

Het Hof van Justitie laat met deze beslissing zien dat de autoriteiten zorgvuldiger moeten omgaan met het doen van aannames. Wanneer een merkaanvraag als strijdig met de goede zeden wordt beschouwd, zal er concreet bewijs of plausibele aanknopingspunten aangedragen moeten worden om deze claim te onderbouwen.

Deze weigeringsgrond zal immers gebaseerd moeten worden op het morele kompas van de relevante samenleving, waarbij voor de onderbuikgevoelens van de autoriteiten geen rol is weggelegd. Voor het EUIPO zal de toepassing van deze weigeringsgrond in ieder geval een stuk arbeidsintensiever worden omdat een weigering wegens strijd met openbare orde of goede zeden zorgvuldig zal moeten worden toegelicht en worden geformuleerd.

Wil je jouw merknaam laten registreren door Novagraaf? Neem dan contact op met een van onze specialisten. 

Casper Hemelrijk werkt als Junior Associate bij Novagraaf in Amsterdam.