Halloween en de bescherming van Folklore

Halloween staat voor de deur. Een goede gelegenheid om na te denken over een type menselijke creatie dat een bijzondere relatie heeft met intellectuele eigendomsrechten: folklore, in het Engels aangeduid met de juridische term Traditional Knowledge (‘traditionele kennis’)  

De oorsprong van Halloween zelf ligt in de oude Keltisch-christelijke tradities van het herdenken van de doden. Veel moderne kenmerken van deze dag hebben ook wortels in oude legendes en gebruiken. Het vaak gebruikte vampierenthema leidt bijvoorbeeld terug naar “Dracula” een van de bekendste verhalen over vampiers, geschreven door Bram Stocker geïnspireerd op oude Midden-Europese volksverhalen over de bloeddorstige graaf Dracula.  

Hoewel Halloween is vercommercialiseerd (er bestaat zelfs een aantal Halloween-gerelateerde octrooien), ligt in de kern van de feestdag een type menselijke creatie dat minder voor de hand liggende relaties heeft met de commercie (en intellectuele eigendomsrechten die daarmee samenhangen) namelijk folklore. 

Enerzijds leent folklore zich niet zo gemakkelijk voor bescherming door intellectuele eigendomsrechten vanwege de aard ervan (en als zodanig kan het niet worden beschermd door intellectuele eigendomsrechten). Omdat folklore niet altijd aan alle formele juridische criteria voldoet, is het niet altijd mogelijk om het te classificeren als intellectueel eigendom en bescherming te verlenen.  

Volgens de Conventie van Bern (het belangrijkste internationale verdrag op het gebied van auteursrecht) worden werken bijvoorbeeld beschermd door auteursrecht als ze in een bepaalde fysieke vorm worden uitgedrukt. Folklore heeft niet altijd een fysieke vorm en veel traditionele kennis ligt buiten tijdsbestekken die het mogelijk zouden maken om door auteursrecht te worden beschermd (Auteursrechtelijke bescherming is altijd beperkt in de tijd). 

Folklore kan ook niet altijd worden aangemerkt als "origineel", een ander criterium waaraan werken moeten voldoen om door auteursrecht te worden beschermd. Anderzijds bestaan er twijfels of folklore beschermd moet worden door intellectuele eigendomsrechten. Er bestaan zorgen dat het claimen van intellectuele eigendomsrechten op folklore leidt tot oneigenlijke toe-eigening ervan. Als gevolg hiervan hebben traditionele gemeenschappen geen of minder inspraak over hoe hun creatie gebruikt moet worden. Een van de meest beruchte voorbeelden hiervan is het claimen van een octrooi op het gebruik van kurkuma, een plant die al eeuwenlang in de Ayurvedische geneeskunde in India wordt gebruikt als middel om wonden te behandelen. Het octrooi werd ingediend bij het USPTO, maar werd uiteindelijk ingetrokken vanwege het gebrek aan nieuwigheid en inventiviteit (vereisten waaraan uitvindingen moeten voldoen om geoctrooieerd te worden). Dit gebeurde dankzij de inspanningen van de Indiase overheid. Het slaagde erin om schriftelijke bronnen te overleggen die het bestaan van de stand van de techniek (“prior art) ”met betrekking tot het gebruik van kurkuma als wondhelende substantie bevestigden. 

Zorgen over de juiste vorm en mate van bescherming van “traditionele kennis” leidden tot een aantal initiatieven die beloven deze problemen op te lossen. In eerste instantie hebben sommige landen op lokaal niveau een sui generis-benadering geïmplementeerd voor de bescherming van folklore. Omdat het rekening houdt met het bijzondere karakter van folklore, kan het een geschikter juridisch regime zijn voor de bescherming van dit type menselijke creatie. Andere landen kozen er daarentegen voor om folklore onder te brengen in het bestaande Intellectuele Eigendomsregime (zie bijvoorbeeld de Ghana Copyright Act 2005). 

Verder zijn er op internationaal niveau inspanningen geleverd om een geschikt juridisch kader te ontwikkelen voor de bescherming van folklore. Hoewel het lang in de maak was, is het WIPO-verdrag inzake intellectuele eigendom, genetische hulpbronnen en bijbehorende traditionele kennis in mei 2024 aangenomen. Het verdrag verplicht onder andere octrooiaanvragers om de relevante lokale traditionele gemeenschappen bekend te maken, mocht folklore ten grondslag liggen aan de uitvinding. 

Welke aanpak beter is voor de bescherming van folklore is, zal moeten blijken. Bedenk dat Intellectueel Eigendomsrecht, als recht in het algemeen, ook een menselijke creatie is. Het is niet in steen gebeiteld en kan worden aangepast om waarden te beschermen die mensen de moeite waard vinden om te beschermen. Meer weten? Spreek met uw Novagraaf consultant of neem hier contact met ons op. Abonneer op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van het laatste nieuws.

Dit artikel is geschreven door Volha Parfenchyk, werkzaam op de afdeling Knowledge Management op ons kantoor in Amsterdam.