Van een oude (bak)fiets mag je het niet leren

Bakfietsen zijn haast niet meer uit het straatbeeld weg te denken. Vooral in de stad pakken ouders steeds vaker de (elektrische) bakfiets om hun kinderen te vervoeren. In een recente uitspraak heeft de voorzieningenrechter van de rechtbank Den Haag geoordeeld over een zaak met betrekking tot het auteursrecht op een bakfiets, waarbij ook het veiligheidsaspect een belangrijke rol speelt.

Achtergrond van de zaak

In 1999 heeft het bedrijf Azor een bakfiets op de markt gebracht, genaamd de Cargo Bike Long (Cargo Bike). Deze bakfiets heeft als doel om kinderen te vervoeren en bestaat uit een fiets met een bak voorop waar de kinderen in kunnen zitten.

Smart Urban Mobility (SUM), dat is opgericht in 2010, heeft in 2011 elektrische bakfietsen op de markt gebracht onder het merk Urban Arrow. De auteursrechten op het model Family van Urban Arrow, bedoeld om kinderen in te vervoeren, zijn in maart 2011 overgedragen door de ontwerper aan SUM.

In juli 2020 heeft Azor aangekondigd aan zijn dealers dat het in het najaar van 2020 een nieuw model elektrische bakfiets op de markt zou brengen, genaamd de Shepherd. SUM is echter van mening dat de Shepherd een ongeoorloofde kopie is van Urban Arrow’s Family.

SUM en Azor hebben tevergeefs geprobeerd om tot een minnelijk regeling te komen. SUM heeft vervolgens gevorderd dat Azor onmiddellijk zou stoppen met zijn plannen om de Shepherd op de markt te brengen, omdat daardoor inbreuk wordt gemaakt op het auteursrecht van SUM op het model  Family.

Vereisten auteursrecht

Azor stelt dat het model Family niet auteursrechtelijk beschermd is. Voor de beoordeling of sprake is van een auteursrechtelijk beschermd werk, moet aan een aantal eisen zijn voldaan dat in artikel 10 van de Auteurswet (Aw) is opgesomd. Toegespitst op deze casus leidt dat tot het volgende:

• Allereerst moet de Family een eigen, oorspronkelijk karakter hebben en moet het persoonlijk stempel van de maker naar voren komen;
• De keuzes die de maker bij het ontwerp heeft gemaakt, mogen hierbij niet slechts een technisch doel dienen;
• Bovendien moet naar het vormgevingserfgoed worden gekeken om te bepalen of de maker voldoende eigen invulling heeft gegeven aan de verschillende manieren waarop bakfietsen voorheen zijn vormgegeven.

De voorzieningenrechter oordeelde in deze zaak dat aan bovenstaande vereisten was voldaan en model Family  auteursrechtelijk beschermd is. Volgens hem zijn bij het ontwerp van de Family vrije en creatieve keuzes gemaakt, welke hebben geleid tot een persoonlijke stempel bij de Family.

Techniekexceptie

Ten aanzien van het tweede vereiste, de techniekexceptie, beargumenteert Azor dat de aluminiumbuizen die rondom de bovenkant van de bak van de Family zijn aangebracht, technisch bepaald zijn. Volgens Azor beschermen de buizen de bak, die gemaakt is van het materiaal EPP.

SUM brengt hier echter tegenin dat de buizen slechts een esthetische functie hebben, omdat EPP erg sterk is en de buizen niet nodig waren om de bak veilig te maken. Bovendien stelt SUM dat EPP ook wordt gebruikt in bakken van bakfietsen van andere bedrijven waarbij geen buizen zijn aangebracht rondom de bak als extra bescherming.

De voorzieningenrechter oordeelde op dit punt dat Azor de techniekexceptie onvoldoende heeft onderbouwd. Het bedrijf heeft volgens de voorzieningenrechter geen bewijs overgelegd waaruit blijkt dat EPP snel verbuigt, breekt of beschadigt. Bovendien kan volgens de voorzieningenrechter de bescherming, mocht de EPP-bak die wel nodig hebben voor extra veiligheid, op verschillende manieren worden vormgegeven. De voorzieningenrechter stelt SUM dus in het gelijk in die zin dat de buizen een esthetische functie hebben.

Vormgevingserfgoed

De Family van het merk Urban Arrow onderscheidt zich volgens SUM aanzienlijk van andere bakfietsen die op de markt zijn gebracht. SUM beargumenteert dat Azor andere keuzes had kunnen maken wat betreft de vormgeving van de Shepherd zonder dat het afbreuk zou doen aan de deugdelijkheid en bruikbaarheid van de bakfiets. Azor was het hier niet mee eens en stelde dat de wijze waarop de Family is vormgegeven al bestond in het vormgevingserfgoed. De Family stemt volgens Azor op veel uiterlijke punten overeen met een eerdere bakfiets uit het assortiment van Azor, namelijk de Cargo Bike.

De voorzieningenrechter heeft geoordeeld dat de Cargo Bike de enige bakfiets is die tot het vormgevingserfgoed van de Family behoort. In zijn overweging noemt de voorzieningenrechter dat de verschillen tussen deze twee bakfietsen zodanig groot zijn, dat de beschermingsomvang van de Family aanzienlijk is. De Cargo Bike is namelijk van hout en heeft geen buizenstel, zoals bij de Family wel het geval is. Dit maakt de Cargo Bike volgens de voorzieningenrechter een stuk minder dynamisch wat betreft vormgeving in vergelijking met de Family.

Inbreuk

Na het vaststellen van auteursrechtelijke bescherming van de Family, is de voorzieningenrechter ingegaan op de vraag of sprake is van inbreuk in de zin van art. 13 Aw. In dit artikel wordt aangegeven wat wordt verstaan onder het begrip verveelvoudiging, dat de kern vormt van het Auteursrecht nu de auteursrechthebbende kan optreden tegen ongeoorloofde verveelvoudiging.

Artikel 13 luidt:
Onder de verveelvoudiging van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt mede verstaan de vertaling, de muziekschikking, de verfilming of toneelbewerking en in het algemeen iedere gehele of gedeeltelijke bewerking of nabootsing in gewijzigden vorm, welke niet als een nieuw, oorspronkelijk werk moet worden aangemerkt.

Hierbij heeft de voorzieningenrechter gekeken naar de totaalindrukken van de Family en de Shepherd en in welke mate deze overeenstemmen. De aanwezige verschillen die Azor heeft genoemd vallen volgens de voorzieningenrechter nauwelijks op en ‘’zijn niet van doorslaggevende invloed op de totaalindruk die wordt gewekt door de van de Family overgenomen combinatie van de kenmerkende vormgevingselementen’’. Bovendien valt de bak van een bakfiets het meest op en juist in dat deel van de bakfietsen zijn er veel overeenkomsten tussen de Shepherd en de Family. Het verschil in totaalindrukken van de Family en de Shepherd is volgens de voorzieningenrechter te klein om de Shepherd als zelfstandig werk te kunnen zien. De voorzieningenrechter is daarom van oordeel dat Azor inbreuk maakt op het auteursrecht van SUM ten aanzien van de Family van het merk Urban Arrow.

Conclusie

Deze uitspraak benadrukt wederom het belang om kennis te hebben over het relevante vormgevingserfgoed om genoeg afstand van eerdere werken te kunnen nemen bij de vormgeving van een ontwerp. Met name bij de vormgeving van werken waarbij veiligheid voorop staat, moet extra worden gelet op onderdelen van het werk die uitsluitend een technische functie hebben, omdat deze onderdelen niet auteursrechtelijk beschermd zijn. Indien u vragen heeft over auteursrecht, kunt u altijd contact opnemen met onze consultants.