Pippi Langkouslied maakt inbreuk op het auteursrecht

De erfgenamen van Astrid Lindgren, schrijfster van onder meer de bekende Pippi Langkousverhalen, spanden een rechtszaak aan tegen een Duits productiebedrijf wegens auteursrechtinbreuk. Zij waren van mening dat de Duitse versie van het lied “Hey, Pippi Langkous” afbreuk deed aan de oorspronkelijke Zweedse versie. Koen de Winder bespreekt de rechtszaak en de gevolgen voor het Pippi Langkouserfgoed zoals wij dit kennen.

Achtergrond Pippi Langkous

© The Astrid Lindgren Company / AB Svensk Filmindustri

Pippi Langkous is het sterkste meisje ter wereld, ze kan zelfs een paard met één arm optillen! Samen met haar aapje meneer Nilsson en haar paard Kleine Witje woont ze in Villa Kakelbont.

Het eerste boek over Pippi Langkous verscheen in 1945. Inmiddels zijn de boeken over Pippi in ruim 50 talen vertaald. Daarnaast zijn er films, musicals en toneelstukken over het leven van Pippi. Nadat de Zweedse schrijfster Astrid Lindgren in 2002 overleed, verkregen de erfgenamen de auteursrechten op de Pippi Langkouswerken.

Juridisch kader auteursrecht

Het auteursrecht dat wij in Nederland kennen is het exclusieve recht van de maker van een werk om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen. Een werk is bijvoorbeeld een boek, muziek, een wetenschappelijke publicatie of een kunstwerk. Een auteursrecht rust in beginsel bij de maker, in dit geval de auteur. De maker heeft het alleenrecht om het werk te exploiteren en kan voorwaarden stellen aan diegenen die het werk willen gebruiken.

In tegenstelling tot octrooi- of merkbescherming, is het auteursrecht een niet-registerrecht. Dat betekent dat er geen procedure bestaat om als maker te worden ingeschreven in een register. Het enige vereiste voor het verkrijgen van auteursrechten is dat het moet gaan om een eigen intellectuele schepping van de maker en dat deze schepping daadwerkelijk wordt geproduceerd. Een Nederlands auteursrecht is tot 70 jaar na het overlijden van de maker geldig en kan worden overgedragen.

Het geschil

In de Zweedse versie van de Pippi Langkoustelevisieserie en in diverse Pippi Langkousfilms werd het nummer “Hier komt Pippi Langkous” gebruikt. In 1969 gaf een Duits productiebedrijf een derde, Dr. F. W., de opdracht om een Duitstalige versie van het lied te maken onder de titel “Hey, Pippi Langkous”. De Duitstalige versie is later herschreven voor de Duitse versie van de film Pippi Langkous op de Vlucht.  

In de eerste versie van het lied werden de gezamenlijke auteurs Dr. F. W. en Astrid Lindgren vermeld. In 1987 werd Dr. F. W. als enige auteur en als oorspronkelijke uitgever genoemd van de tweede versie van het lied “Hey, Pippi Langkous”. Bijna 20 jaar later, in 2006, zijn de erfgenamen hier achter gekomen. Uiteindelijk hebben de erfgenamen van Astrid Lindgren een zaak aanhangig gemaakt bij het Landgericht Hamburg.

De centrale vraag in deze zaak was of de tekst van het tweede lied een vrij gebruik of een bewerking van het fictieve personage Pippi Langkous vormde. Wanneer deze tekst een bewerking zou vormen, was de toestemming van Astrid Lindgren of haar rechtsopvolgers vereist.

De rechtbank stelt vast dat de tekst een bewerking zou vormen “wanneer de verwijzing naar het personage (Pippi Langkous) ook gepaard gaat met de overname van wezenlijke uiterlijke en met het personage samenhangende persoonlijke kenmerken”. Daarnaast zou dit bij de toeschouwer tot de gedachte moeten leiden dat het personage daadwerkelijk door de tekst wordt afgebeeld of beschreven.

Volgens de rechter vertoont de songtekst van het Duitse productiebedrijf een rechtstreeks verband met het door Astrid Lindgren gecreëerde personage Pippi Langkous. Naast het gebruik van de naam ‘Pippi Langkous’ zijn ook verschillende karakteristieke kenmerken in de tekst terug te vinden.

De buitengewone leefomstandigheden en haar financiële omstandigheden worden genoemd als voorbeelden die in het lied tot uiting zijn gebracht. Niet alleen karakteristieke eigenschappen speelden een rol in het lied, maar ook Pippi’s verbeeldingskracht, woordspelingen en eigenzinnige omgang met universele regels, zoals wiskunderegels. De rechter verwijst hier naar de passage van het lied dat (in de Nederlandse versie) luidt: “twee maal drie is vier, wiede wiede wie en twee is negen, Richt de wereld in wiede wiede naar mijn eigen zin”.

Op basis van bovenstaande factoren stelt de rechtbank vast dat sprake is van een bewerking, waarvoor toestemming van Astrid Lindgren of haar rechtsopvolgers vereist is. Door ontbreken van dergelijke toestemming worden de erfgenamen van Astrid Lindgren in het gelijk gesteld. De vordering tot schadevergoeding wordt toegewezen.

Gevolgen

Het Duitse vonnis heeft niet alleen gevolgen voor de Duitse versie van het Pippi Langkouslied. Om alle versies dichterbij de oorspronkelijke teksten te brengen, hebben de erfgenamen een nieuwe universele Pippi-titelsong uitgebracht. De nieuwe versie is inmiddels in verschillende talen vertaald en is daarmee het nieuwe officiële Pippi Langkousintro. Dit intro zal per direct worden gebruikt in alle nieuwe Pippi Langkousafleveringen.

Conclusie

Het komt geregeld voor dat er discussie ontstaat over het eigendom van auteursrecht. Niet alleen door erfopvolging maar ook in gevallen waarin een derde een ontwerp maakt, bijvoorbeeld een website of een verpakking. Het is zaak om steeds in een zo vroeg mogelijk stadium duidelijkheid te scheppen over het eigendom van auteursrechten en de overdracht van die rechten vast te leggen in een simpele overeenkomst.

Wil je graag meer informatie over merkinbreuk? Neem dan contact op met een van onze specialisten.

Neem voor advies op maat contact op met onze consultants of via de oranje button hieronder.

Koen de Winder werkt bij de Knowledge Management afdeling van Novagraaf in Amsterdam.