De grenzen van portretrecht in de digitale reclamewereld

Stelt u zich voor dat u op LinkedIn aan het browsen bent en plotseling een foto ziet waarop u herkenbaar in beeld bent op een pagina die u niet herkent, zonder dat u hiervoor toestemming heeft gegeven. Wat zijn uw opties in deze situatie? Zou u een beroep kunnen doen op het auteursrecht, of is het wellicht verstandiger om het portretrecht te overwegen? 

Portretrecht en auteursrecht zijn twee juridische begrippen die vaak verward worden, en essentiële verschillen vertonen. Kirsten de Vries belicht het onderscheid tussen deze twee rechten, en bespreekt het portretrecht aan de hand van relevante wetsartikelen. 

Auteursrecht en portretrecht beschermen verschillende aspecten van het intellectuele eigendom. Auteursrecht richt zich op de bescherming van creatieve werken, waaronder foto’s boeken, muziek en kunst. Portretrecht concentreert zich op het gebruik van iemands afbeelding, waarbij toestemming van de geportretteerde vaak vereist is. Het essentiële verschil ligt in de aard van het beschermde object: auteursrecht beschermt de creatie zelf, terwijl portretrecht de afbeelding van een persoon beschermt. 

Wetsartikelen betreffende Portretrecht 

In Nederland is het portretrecht vastgelegd in artikel 21 van de Auteurswet. Dit artikel stelt dat het portretrecht de geportretteerde het recht geeft zich te verzetten tegen de publicatie van zijn of haar portret, indien de geportretteerde een redelijk belang heeft om zich te verzetten. Het recht op privacy en het voorkomen van ongeoorloofde commerciële exploitatie zijn voorbeelden van redelijke belangen. 

Daarnaast speelt artikel 20a van de Auteurswet een rol, waarin staat dat openbaarmaking van een portret zonder toestemming verboden is als deze persoon een redelijk belang heeft zich daartegen te verzetten en publicatie zonder toestemming onredelijk zou zijn. 

Relevante uitspraken 

Een bekend voorbeeld van het portretrecht is de zaak tussen de Nederlandse autocoureur Max Verstappen en de online supermarkt Picnic. De rechtbank oordeelde in het voordeel van Verstappen, waarbij werd benadrukt dat zijn portret zonder toestemming werd gebruikt voor commerciële doeleinden, wat in strijd was met zijn portretrecht. 

Een meer recente uitspraak inzake portretrecht betreft de Rechtbank van Amsterdam. In deze zaak ging het om de vraag of de foto van een medewerker van Picnic ongeoorloofd werd gebruikt in een grootschalige reclameactie. In 2019 heeft eiseres deelgenomen aan een fotoshoot ten behoeve van de online supermarkt. Voorafgaand aan deze fotoshoot ging eiseres akkoord met een verklaring waarin staat dat ze geen bezwaar heeft tegen openbaarmaking van beeldmateriaal gemaakt tijdens een Picnic-shoot waarin ze herkenbaar in beeld komt. Ook voor het gebruik van beeld en/of tekstmateriaal door Picnic B.V. ten behoeve van promotiedoeleinden wordt toestemming verleend. Echter is deze toestemming alleen gegeven voor de beschikbare promotiekanalen van Picnic B.V. Wanneer ze zichzelf in 2021 ziet afgebeeld op een busje van Picnic, maakt ze daar bezwaar tegen. De rechtbank oordeelt in deze uitspraak dat de eiseres inderdaad geen toestemming heeft verleend voor het grootschalig gebruik van haar portret op onder meer busjes. Eiseres heeft er volgens de Rechtbank geen rekening mee hoeven houden dat ze door grootschalig gebruik van haar portret voor het publiek mogelijk voor langere tijd met het bedrijf van gedaagde wordt geassocieerd. Dit zou anders zijn geweest wanneer het een professionele acteur, die wordt ingehuurd voor een langdurige campagne voor bijvoorbeeld een supermarkt en daarvoor een navenante vergoeding ontvangt, was geweest.  

Deze uitspraak bevestigt dat het ‘geven van toestemming’ van groot belang is met betrekking tot het portretrecht.  

Is een portretmerk een deel van het portretrecht? 

Naast het portretrecht bestaat er ook het portretmerk. Het portretmerk is een merk dat bestaat uit een portretfoto. Het verschil tussen een portretrecht en een portretmerk is te vinden in de aard van het desbetreffende recht. Waar het portretrecht thuishoort in het auteursrecht, behoort het portretmerk binnen het rechtsveld van het merkrecht. Zoals eerder beschreven beschermt het portretrecht de geportretteerde tegen ongeoorloofd gebruik van de afbeelding. Het portretmerk, daartegenover, beschermt de afbeelding van een persoon welke als een logo of symbool wordt gebruikt ter onderscheiding van de waren of diensten van andere aanbieders. Hetzelfde als bij een merknaam of een woord-/beeldmerk alleen dan gericht op het portret van een persoon. 

Relevantie van het portretrecht 

Het portretrecht is een belangrijk onderdeel binnen het intellectuele eigendom omdat het bescherming biedt aan het beeld en de identiteit van individuen. Het portretrecht geeft mensen het recht om te bepalen hoe hun portret wordt gebruikt en voorkomt ongeoorloofd gebruik van hun beeltenis voor commerciële doeleinden zonder hun toestemming. 

Dit recht erkent het belang van persoonlijke privacy en waardigheid. Het stelt individuen in staat controle te behouden over hoe hun portret wordt gebruikt in openbare context, zoals reclame, publicaties of commerciële producten. Het voorkomt dat anderen hun beeltenis exploiteren zonder toestemming, en biedt daarmee een juridisch kader om inbreuk op persoonlijke rechten aan te pakken. 

Meer weten over auteursrecht en portretrecht? Spreek met uw Novagraaf consultant of neem hieronder contact met ons op. Abonneer op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van recente ontwikkelingen. 
 
Dit artikel is geschreven door Kirsten de Vries, Kirsten is werkzaam op ons kantoor in Amsterdam.