Anne Frank, copyright en geo-blocking

De Rechtbank Amsterdam acht geo-blocking[1] en toegangsbeperkende maatregelen voldoende in de bescherming om het auteursrecht van Anne Frank. Bovendien is het feit dat ze niet volledig waterdicht zijn, wat tot de facto schending van het auteursrecht kan leiden, niet altijd problematisch. Auteursrechten zijn immers niet absoluut en moeten worden afgewogen tegen andere belangen en rechten, zoals de vrijheid van wetenschap. Dit was de conclusie van de Rechtbank Amsterdam in de zaak die was aangespannen tegen de in Nederland gevestigde Anne Frank Stichting, de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) en de Belgische Vereniging voor Onderzoek en Ontsluiting van Historische Teksten (Vereniging). In de uitspraak van 1 februari 2022 oordeelde de rechtbank dat de gedaagden geen inbreuk maakten op het auteursrecht van de eiseres op de werken van Anne Frank.  

Het nationale en niet-absolute karakter van het auteursrecht

De zaak draaide om twee juridische kwesties die twee uitgangspunten van het auteursrecht vormen. De eerste pijler is het nationale karakter van het auteursrecht. Ondanks dat het auteursrecht wereldwijd  in belangrijke mate is geharmoniseerd, worden  reikwijdte, duur van de bescherming en andere elementen van het auteursrecht bepaald door de respectievelijke wetten van de landen afzonderlijk. Hierdoor kan het voorkomen dat de auteursrechtelijke bescherming over een bepaald werk verlopen is in het ene land maar in het andere land (nog) niet. Het nationale karakter van het auteursrecht kan echter tot problemen leiden. Hierbij kan gedacht worden aan moderne digitale reproductiemiddelen zoals internet waarbij  landsgrenzen geen barrière meer vormen. Of bestaande technische middelen efficiënt blijken te zijn om auteursrechthebbenden te beschermen tegen de grensoverschrijdende effecten van internet, blijft te betwisten, zoals de Anne Frank Stichting-zaak laat zien.

Het tweede cruciale uitgangspunt van het auteursrecht is dat de auteursrechten niet absoluut zijn. Volgens de Europese en Nederlandse wetgeving (met name overwegingen 3 en 31 van de Auteursrecht-richtlijn) moet er een evenwicht worden gewaarborgd tussen de rechten van auteursrechthebbenden aan de ene kant en de belangen en rechten van andere individuen en het publiek, aan de andere kant. Dit laatste omvat onder meer de vrijheid van wetenschap. Het belang van het balanceren van de rechten van auteursrechthebbenden en de vrijheid van wetenschappelijk onderzoek was, zoals later zal blijken, de tweede belangrijke kwestie in de Anne Frank Stichting-zaak.

Achtergrond van de Anne Frank Stichting-zaak

De Anne Frank Stichting is een, in Nederland gevestigde, stichting die het Anne Frank Huis onderhoudt en wetenschappelijk onderzoek verricht naar de werken van Anne Frank. Samen met de KNAW heeft zij in de afgelopen jaren dergelijk onderzoek gedaan, wat uiteindelijk heeft geleid tot de online publicatie van de werken van Anne Frank op een speciaal opgerichte website. Omdat het auteursrecht op de werken van Anne Frank in sommige landen (zoals België) is verlopen, maar in andere (zoals Nederland) niet, is de toegang tot de website beperkt tot de eerstgenoemde. Met name door geo-blocking hebben de bezoekers uit Nederland geen toegang tot de website. Daarnaast moeten  bezoekers bevestigen dat ze de website bezoeken vanuit een land waar het auteursrecht op de werken van Anne Frank is verlopen door middel van het aanvinken van een speciaal vakje op de website.

De totstandkoming van deze website en de publicatie van de werken van Anne Frank werd aangevochten door een andere stichting, namelijk het Anne Frank Fonds, een in Zwitserland gevestigde stichting, en de rechthebbende op alle auteursrechten op de werken van Anne Frank. Zij voerde aan dat de geo-blocking de bescherming van het auteursrecht in Nederland niet volledig waarborgt, omdat het eenvoudig kan worden omzeild via VPN-verbinding. Het Anne Frank Fonds trachtte eigen onderzoek te verrichten naar de beschermde werken van Anne Frank dat in gevaar zou kunnen komen door de publicatie van haar werken op de door de gedaagden opgerichte website. Zij spande een zaak aan tegen de Anne Frank Stichting, de KNAW en de Vereniging wegens schending van haar auteursrechten.

De uitspraak van de Rechtbank Amsterdam

Op 1 februari 2022 deed de Rechtbank Amsterdam uitspraak waarin zij de vorderingen van het Anne Frank Fonds afwees en de gedaagden in het gelijk stelde. De rechtbank voerde aan dat de gedaagden alles hebben gedaan wat redelijkerwijs gedaan kon worden om de toegang tot de website in Nederland te blokkeren, althans de toegang te ontmoedigen en bemoeilijken. Dit werd gedaan door het gebruik van geo-blocking en toegangsbeperkende maatregelen. De rechtbank gaf ook voorbeelden van andere bedrijven zoals Netflix en Amazon die het auteursrecht waarborgen door middel van geo-blocking. Op basis daarvan heeft de rechtbank geconcludeerd dat de Anne Frank Stichting en de andere gedaagden geen auteursrecht gerelateerde activiteiten in Nederland verrichten en daarmee geen inbreuk gemaakt hebben op het auteursrecht van de eiseres.

Ten tweede erkende de rechtbank dat deze technische maatregelen niet waterdicht waren. Toch vormde dit volgens de rechtbank als zodanig geen grond om te stellen dat de activiteiten van de gedaagden tot inbreuk op de auteursrechten van de eiseres hebben geleid. De rechtbank ging daarmee over tot het volgende argument, namelijk de noodzaak om de rechten van de auteursrechthebbenden af ​​te wegen tegen andere belangen en rechten, met name de vrijheid van wetenschap. In de formulering van de rechtbank moet er “een rechtvaardig evenwicht worden gewaarborgd tussen het belang van auteursrechthebbenden enerzijds en de belangen en de fundamentele rechten van gebruikers van beschermd materiaal, zoals de vrijheid van wetenschap, anderzijds”. De publicatie van de resultaten van dit wetenschappelijk onderzoek zou nauwelijks mogelijk zijn zonder de publicatie van de oorspronkelijke bronnen van dit onderzoek, namelijk de manuscripten. Het verbod om de resultaten van dit onderzoek, inclusief de manuscripten, te publiceren, zou het voor alle gebruikers over de hele wereld onmogelijk maken om van de resultaten van dit onderzoek te genieten, niet alleen voor het Nederlandse publiek. Deze uitkomst was voor de rechtbank “verre van proportioneel”.

Hieruit wordt geconcludeerd dat alhoewel geo-blocking en toegangscheck weliswaar niet waterdicht zijn, de Rechtbank Amsterdam deze maatregelen wel afdoende acht in de bescherming van auteursrechten. Auteursrechten zijn immers niet absoluut en moeten worden afgewogen tegen andere rechten en belangen zoals de vrijheid van wetenschap.  

Neem voor meer informatie over dit onderwerp of voor advies over de bescherming van jouw merken contact op met jouw Novagraaf-consultant of neem hieronder contact met ons op.

[1] 'Geo-blocking' houdt in het beperken van de toegang tot internetinhoud op basis van de geografische locatie, denk aan (content op) een website die vanuit bepaalde landen niet bekeken kan worden.